PRZYWRÓCIĆ ZNAKI ZWYCIĘSTWA

Od kiedy w Polsce zaczęła się rozwijać Inicjatywa Obywatelska, której celem jest między innymi korekta godła państwowego, pojawiła się potrzeba przekazania Polakom informacji na temat tego najważniejszego symbolu narodowego. Z doświadczenia wiem, że mało osób zna dzieje naszego godła. Niestety, jeszcze mniej wie, że do dziś pióra Orła Białego plamią znamiona upokorzenia. Trzeba, aby te znamiona usunięto. Trzeba przywrócić znaki zwycięstwa! W tym miejscu należałoby zapytać: jakie znamiona usunąć? jakie znaki przywrócić? Są to pytania jak najbardziej uzasadnione, chodzi w końcu o rzecz niebagatelną, chodzi o godło państwa.

Co to znaczy „godło”

Zanim jednak zajmiemy się znamionami i znakami, o których wspomniałem wyżej, zastanówmy się, czym w ogóle jest godło. U źródeł naszego rozumienia tego słowa stoi osiągnięcie wzajemnego porozumienia, gdyż godło jest tym, na co ludzie wyrażają zgodę. Ujawnia się tu społeczny wymiar godła jako umownego znaku, który z czasem urósł do rangi symbolu porywającego do heroizmu kolejne pokolenia.

W heraldyce „godło” stanowi podstawowy element herbu umieszczony na tarczy herbowej jako figura heraldyczna. Figura ta stanowiła znak rozpoznawczy i wyróżniający dla posługujących się nią. Zatem z ściśle heraldycznego punktu widzenia Orzeł Biały jest godłem herbu państwa polskiego.

Obecnie godło umieszcza się na fladze państwowej, pieczęciach i pieniądzach. Dzieje się tak, ponieważ należy ono obok barw narodowych i hymnu do najważniejszych symboli państwa. Warto zastanowić się zatem nad wymiarem symbolicznym godła.

Godło jako symbol

Symbol to znak, ale jest to znak szczególnego typu. Najczęściej ma on formę ikonograficzną. Symbol przedstawia rzeczy na zasadzie analogii. W odróżnieniu od znaku, który tylko na coś wskazuje, symbol oprócz funkcji wskazywania także przedstawia jakąś rzecz i określa jej sens[1]. Chodzi o to, że symbol zawiera w pewien sposób rzecz oznaczaną i jednocześnie otwiera się na inną niż ona rzeczywistość, gdyż nie da się jej inaczej wyrazić.

Chyba najbardziej popularnym dzisiaj symbolem jest serce, które zastępuje abstrakcyjne pojęcie „miłość”. Z kolei najbardziej popularnymi znakami są znaki drogowe. Pomagają nam one ukazać różnicę między znakiem a symbolem. Załóżmy, że jadąc samochodem dostrzegamy znak drogowy: żółta tarcza w kształcie trójkąta obróconego jednym kątem w górę, a w polu trójkąta widnieje skaczący czarny jeleń. Znak ten nie odnosi się do symboliki jelenia, w tym miejscu raczej nie pojawią się siły nieustannej płodności czy przewodnik umarłych[2], znak ten bowiem ostrzega kierowców przed dzikimi zwierzętami, np. przebiegającymi drogę jeleniami.

Okazuje się zatem, że symbol odnosi nas do innego systemu znaczeń, wskazuje na coś więcej niż tylko na zobrazowaną rzeczywistość. Tak właśnie jest z symbolami narodowymi. Wizualnie prezentują one wartości ważne dla poszczególnych narodów. Ponieważ w artykule tym interesuje nas kwestia godła, na dalszym planie pozostawimy inne symbole narodowe.

Symbole narodowe państw można podzielić na trzy kategorie: zwierzęta, rośliny (np. liść klonu – Kanada), przedmioty (np. trzy korony – Szwecja). Dwie ostatnie kategorie nie dotyczą Polski, dlatego skoncentrujmy się na kategorii pierwszej: zwierzęta.

Do zwierząt pojawiających się najczęściej w heraldyce państwowej należą: lew (np. Anglia, Czad, Czarnogóra, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Holandia, Szkocja, Szwecja) i orzeł (np. Czarnogóra, Egipt, Meksyk, Morawy, Niemcy, Polska, Rosja, Serbia, USA). Ponadto spotkać można takie zwierzęta jak koń (Turkmenistan), kangur (Australia), lampart (Benin), bawół (Botswana), gołąb (Cypr, Fidżi), kozioł (Czad), dromader (Erytrea), czarna pantera (Gabon), żółw morski (Seszele). Niektóre narody w swoich herbach umieszczają dwa symbole zwierzęce, np. zwieńczony koroną z krzyżem orzeł Czarnogóry nosi na piersi tarczę z widniejącym na niej lwem.

Każde ze zwierząt pojawiających się w herbach narodów świata wyraża to, co dla danego społeczeństwa jest najbardziej charakterystyczne, najważniejsze. Ponieważ jednak przede wszystkim interesuje nas godło Polski, pominiemy rozważania o symbolice poszczególnych zwierząt, a skoncentrujmy się na symbolice orła.

Symbolika orła

Symbolika orła od wieków odwołuje się do naturalnych cech tego ptaka, przy czym na pierwsze miejsce wysuwa się zdolność szybowania w przestworzach i drapieżny charakter. Cechy te uczyniły orła symbolem heroizmu, męstwa, niezależności i wolności[3].

Jeśli chodzi o pierwszą z tych cech, czyli zdolność szybowania w przestworzach, to uczyniła ona z orła w świadomości ludzi pan powietrza. Orzeł zaczął wyrażać zatem relacje między ziemią a niebem. Wskazywał na rozwój duchowy, konieczność wznoszenia się ponad to, co tylko ziemskie. Nic zatem dziwnego, że obrazem orła chrześcijanie posługiwali się przy opisie Wniebowstąpienia Chrystusa.

Umiejętność wznoszenia się w niebo pozwoliła ludziom kojarzyć tego ptaka ze słońcem. Dlatego orzeł stał się ptakiem solarnym, symbolem słońca, a także ognia, światła, oświecenia. Orzeł wpatrujący się w słońce stał się symbolem chrześcijanina wpatrującego się w światło prawdy objawiającej się w samym Bogu.

Drugą ważną cechą naturalną orła jest to, że jest ptakiem drapieżnym. Kojarzono zatem orła z walką. Szczególnie wymowny jest motyw orła zwyciężającego węża. Motyw ten wyrażał walkę sił dobra ze złem, światłości z ciemnością. Nie dziwi zatem określenie orła mianem zwycięskiego (aquila victrix). Właśnie jako zwycięski pojawiał się orzeł na znakach wojskowych legionów rzymskich, a później także innych formacji wojskowych innych narodów.

Symbolika orła w Biblii jest bardzo zróżnicowana. Występuje tu jako ptak o wielkiej sile i szybkości (Pwt 28,49; Jr 4,13). Opieka sprawowana przez Boga nad podróżującym po pustyni Izraelem porównana została do troskliwości orła względem piskląt (Pwt 32,11).

Ponadto orzeł pojawia się także jako przewodnik dusz zmarłych (Syria, Rzym, Nubia, chrześcijaństwo). Staje się symbolem odrodzenia człowieka w sakramencie chrztu. Orły ukazywane są jako strażnicy ciał świętych. Nade wszystko jednak w chrześcijaństwie orzeł jest symbolem Bożej Opatrzności, Chrystusa, i łaski Ducha Świętego.

Początki godła Polski

Bogata symbolika orła spowodowała, że stał się on jednym z motywów najczęściej pojawiających się na znakach herbowych. Niestety trudno ustalić, kiedy dokładnie orzeł stał się znakiem osobistym któregoś z członków dynastii piastowskiej, a następnie godłem całej rodziny książęcej[4]. Braki w materiale źródłowym próbują wypełnić przekazywane przez pokolenia legendy.

Wspólnym elementem legend na temat początków godła Polski jest opis gniazdujących orłów. Takiego orła miał ujrzeć Lech na tle zachodzącego słońca, gdy czerwień oblewała widnokrąg. Opowieść tę zna każde polskie dziecko. Opowieść tę z pieczołowitością przekażemy następnym pokoleniom spod znaku Białego Orła. Spróbujmy jednak poszerzyć ją o ustalenia naukowców.

W artykule na temat polskich symboli narodowych T. Bloch stwierdza: Z faktów ustalonych na podstawie danych numizmatycznych[5] i sfragistycznych[6] wynika, że orzeł był umieszczany na monetach Bolesława Chrobrego, Bolesława Kędzierzawego, Władysława Wygnańca, Kazimierza Sprawiedliwego i wielu innych książąt, panujących w latach 1138-1320[7].

Historycy przyjmują, iż orzeł funkcję godła władców całej Polski zaczyna pełnić dopiero od objęcia władzy przez Przemysła II w 1295 roku. Wówczas to na pieczęci majestatycznej tego władcy pojawił się orzeł z koroną na głowie. Ukoronowany orzeł miał zapewne wyrażać ideę integracji poszczególnych dzielnic zarządzanych przez książąt z dynastii piastowskiej. Orzeł ten usunął w cień osobisty herb panującego[8]. Orzeł stał się herbem królestwa Polskiego, a władca posługiwał się tym herbem, gdyż – w duchu średniowiecznej myśli społecznej - niejako uosabiał królestwo[9].

Korona na głowie Orła jest najważniejszym choć nie jedynym insygnium władzy, które w ciągu dziejów wyrażały dostojeństwo i powagę godła Polski. Bardzo ważne jest, byśmy zwrócili tu uwagę także na obecność sfery sacrum w tych insygniach.

Insygnia Orła w dziejach Polski

Rozważania na temat insygniów w herbie Orzeł Biały podejmuje w swojej książce A. Jaworska. Na początku uściślić wypada, że insygnia to przedmioty, których wręczenie stanowi nieodzowny akt towarzyszący prawnemu nadaniu jakiejś godności, władzy, urzędu[10].Wśród insygniów władzy spotykamy koronę, jabłko, berło i miecz. W ciągu dziejów Orzeł Biały pojawia się z wszystkimi tymi insygniami. Dodatkowo spotykamy także krzyż, który raczej jest atrybutem niż insygnium. Postarajmy się przyjrzeć pokrótce wszystkim tym znakom.

Spośród insygniów władzy królewskiej obecnych w herbie Polski korona pojawiła się jako pierwsza. Pozostałe insygnia, czyli jabłko, berło i miecz, pojawiły się dopiero w XVII wieku[11]. Wykładnię symboliczną tych insygniów podają Statuty i metryki przywilejów koronnych Stanisława Sarnickiego z 1594 roku. Jabłko postrzegano jako symbol jedności, pokoju i zgody. Miecz był symbolem potęgi militarnej oraz wymiaru sprawiedliwości, a berło oznaczało sprawiedliwe rządy króla. Korona natomiast oznaczała niezbywalny zespół uprawnień istotnych dla urzędu króla[12].

Każdorazowe manifestowanie insygniów królewskich czy atrybutów w godle zwracało uwagę na uwarunkowania polityczne danego okresu. Przykładem może być jeden z orłów z czasów odsieczy wiedeńskiej. Orzeł ukoronowany koroną zamknięta trzyma w szponach z jednej strony miecz, z drugiej – głowę Turka. (Wymowa tego godła nie wymaga komentarza.)

Pośród wszystkich insygniów i atrybutów pierwsze miejsce zajmuje korona, gdyż była najważniejszym insygnium władzy zwierzchniej. Nad głową piastowskiego orła pojawia się sporadycznie już w XII wieku jako znak władzy książęcej. Od 1295 roku, czyli od koronacji Przemysła II, korona umieszczona na głowie orła staje się integralnym elementem godła Polski[13].

Ważnym wyjaśnieniem znaczenia korony w godle są słowa ze Stanowiska Polskiego Towarzystwa Historycznego i Polskiego Towarzystwa Heraldycznego w sprawie polskiego godła państwowego z 1989 roku: Korona na głowie Orła oznaczała państwo wyższego rzędu, wyniesione ponad księstwa dzielnicowe Piastów, które miały za herb orła niekoronowanego. Dalej czytamy: W ciągu stuleci Orzeł Biały wielokrotnie zmieniał swe formy plastyczne zależnie od upodobań artystycznych różnych epok. Zmieniała się również korona na głowie Orła. Mimo różnych kształtów i stylizacji Orła i korony wymowa symbolu była niezmienna. Koronowany Orzeł Biały oznaczał niepodzielne i niezawisłe, w pełni suwerenne państwo polskie oraz nieprzerwaną ciągłość jego politycznego bytu[14].

Wspomniano powyżej o formach plastycznych, kształtach i stylizacjach godła. Niestety wypowiedź ta pominęła ważną kwestię we wspomnianym procesie przekształceń. Chodzi mianowicie o finalną formę korony.

Początkowo Orzeł Biały nosił na głowie koronę otwartą (łac. corona aperta). Tworzyły ją fleurony w kształcie heraldycznych lilii. Symbolizowały one władzę królewską, sprawiedliwość i życie wieczne. Korona oznaczała suwerenność władcy i państwa. Na oficjalnych formach godła przetrwała ona na głowie orła aż do XVII wieku, kiedy to oficjalnie zastąpiona została koroną zamkniętą (łac. corona clausa). Wcześniej zdarzały się przypadki zastąpienia korony otwartej koroną zamkniętą bezpośrednio na głowie orła, ale nie dotyczyło to sfery publicznej[15].

W sferze publicznej corona clausa została umieszczona nad tarczą herbową z Orłem Białym w XV wieku. Była ona przesklepiona kabłąkami, zwieńczona sferą i krzyżem. A. Jaworska stwierdza: Corona clausa stanowiła symbol pełnej suwerennej władzy, była znakiem świętości i panowania[16]. Od XII oznaczała władzę absolutnie suwerenną, cesarską. W celu zaznaczenia swojej pozycji na arenie międzynarodowej władcy zaczęli posługiwać się tym insygnium. W Polsce korona zamknięta wyrażała nie tylko niezawisłość bytu państwowego, lecz także ambicje co do roli, jaką Polska chciała odgrywać – i odgrywała – w Europie.

Jak wspomniałem powyżej, w XVII wieku corona clausa zastąpiła w sferze publicznej koronę otwartą. Oficjalnie miało to miejsce w 1697 roku, kiedy na pieczęci wielkiej koronnej Augusta II umieszczono orła noszącego koronę zamkniętą. W takiej formie orzeł widnieje w herbie Księstwa Warszawskiego (1807-1813), w herbie z powstania listopadowego (1831), a także w godle Królestwa Polskiego po powstaniu, kiedy to Orzeł Biały umieszczony został na piersi czarnego, dwugłowego orła carskiego.

W okresie zaborów w środowiskach rewolucyjno-demoratycznych zrodził się pomysł usunięcia korony z głowy orła. Więcej, w 1831 roku Joachim Lelewel zaproponował zastąpienie korony frygijską czapką, symbolem wolności w rozumieniu rewolucji francuskiej. Na szczęście znaleźli się Polacy wierni tradycji narodowego znaku, którzy prowadzili Polskę ku niepodległości pod znakiem orła w koronie zamkniętej.

Jednak po odzyskaniu niepodległości na początku godłem Polski był orzeł bez korony. Dopiero w sierpniu 1919 roku przywrócono orłowi zamkniętą koronę zwieńczoną krzyżem. Stan taki trwał osiem lat, kiedy to w 1927 roku wprowadzony został nowy wizerunek orła.

Autorem zmian był prof. Zygmunt Kamiński. Zmodyfikował on sylwetkę orła, usunął krzyż z korony, a samą koronę pozostawił otwartą. Ponadto tradycyjne koniczynki wieńczące przepaskę biegnącą przez skrzydła zastąpił gwiazdkami, w których współcześni widzieli niewątpliwy tajemny znak masoński[17].

Niestety, protesty świadomej części społeczeństwa spełzły na niczym, a godło w formie z 1927 roku stało się, po zdjęciu korony, godłem PRL. Godło to – po założeniu korony w 1989 roku – do dziś jest oficjalnym symbolem narodowym Polski. Dłużej tak być nie może!

Profanacja 1927

W 1927 roku dokonano profanacji polskiego godła narodowego. Trzeba to sobie powiedzieć jasno i otwarcie. Celowo używam tutaj określenia „profanacja”, ponieważ rzeczywiście zbezczeszczono jedną z największych świętości narodu. Zbezczeszczenie to dokonało się w trzech wymiarach.

Po pierwsze: usunięto krzyż z korony orła. Usunięcie krzyża oznacza wyparcie się wielowiekowej tradycji chrześcijańskiej, której oddziaływanie na Polaków pozwoliło ten krzyż umieścić na najważniejszym symbolu ludzkiej władzy zwierzchniej. Odrzucenie krzyża było symbolicznym aktem zmarginalizowania wiary w potężną moc zwycięskiego znaku Zbawiciela. Było też realizacją masońskiego planu rozbicia jedności państwa i Kościoła w trosce o dobro społeczeństwa.

Po drugie: zastąpiono koronę zamkniętą koroną otwartą. Jest to wyraźna regresja. Powrót do takiego stanu rzeczy, jaki dominował stosunki międzynarodowe w XI i XII wieku, czyli do próby ujarzmienia Polski i sprowadzenia jej do rzędu wasali. W średniowieczu tak działało cesarstwo niemieckie. Kto zadziałał podobnie w 1927 roku? Kto chce, abyśmy nadal, jako naród, nie mogli szczycić się symbolem pełnej, absolutnej suwerenności, jakim jest corona clausa?

Po trzecie: tradycyjne koniczynki zastąpiono pięcioramiennymi gwiazdkami. W dobie piastowskiej na skrzydłach orła widnieje przepaska zwana smugą. Jest to pozostałość po tzw. przepasce śląskiej, w skład której wchodził krzyż, i która znajdowała się na skrzydłach orła w herbie Henryka II Pobożnego. Krzyż znajdował się wówczas na piersi orła[18]. Jako znak Śląska, przepaska z krzyżem została niemal usunięta. Na obu skrzydłach pozostała „smuga” zwieńczona trójliściem, koniczynką. Widoczne jest to w herbie Henryka V legnickiego, herbie Władysława Jagiełły, herbie Zygmunta I Starego, Stefana Batorego oraz herbie Jana III Sobieskiego. Ponoć w oparciu o godło z czasów Batorego Z. Kamiński opracował godło z 1927 roku[19]. Nie wiadomo, co się stało, że ów profesor w tradycyjnym trójliściu dostrzegł pięcioramienną gwiazdkę. Jak wspomniałem już wyżej, w gwiazdce tej współcześni widzieli ewidentny symbol masonerii, pentagram. Umieszczenie pentagramów na godle jest chyba najwyższym stopniem profanacji naszej świętości narodowej. To tak, jakby papieża ubrać w mundur gestapo.

Przywrócić znaki zwycięstwa

Nadszedł czas, aby przywrócić polskiemu symbolowi narodowemu należyty wizerunek i godność. Na pieczęci majestatycznej Przemysła II z 1295 widnieją słowa: Przywrócił sam Najwyższy znaki zwycięstwa Polakom. Parafrazując te słowa wołamy: Przywróć nam, o Najwyższy, znaki zwycięstwa! Natchnij serca Polaków! Natchnij nasze serca, abyśmy zdobyli się na odwagę zrzucenia z godła znamion masońskiej dominacji. Dodaj nam sił do zamknięcia korony w manifestacji naszej pełnej suwerenności. Daj nam odwagę przywrócenia krzyżowi należnego miejsca w koronie Białego Orła. Niech w tym znaku objawi się całemu narodowi moc i zwycięstwo naszego Zbawiciela i Króla, Jezusa.

Piotr Pikuła, Biuletyn Samorządnej Polski, nr 6/2008